Het grote Pels orgel in de Antonius van Paduakerk.
Halverwege de vorige eeuw heeft de firma Bernhard Pels uit Alkmaar een aantal grote orgels gebouwd ten behoeve van kloosters en katholieke kerken. In die periode vierde de verzuiling nog hoogtij. Katholieke orgelbouwers bouwden in principe uitsluitend in katholieke kerken en niet katholieke orgelbouwers kregen opdrachten vanuit andere geloofsgemeenschappen.
Bernard Pels heeft over de gehele wereld instrumenten gebouwd veelal naar het elektro pneumatische bouwprincipe. Simpel gezegd komt het erop neer dat door het indrukken van een toets via een zwakstroom magneet binnen in het orgel een klepje wordt opengetrokken waardoor wind in de pijp kan stromen en vervolgens geluid geeft. Een van de grote orgels die Pels in die periode heeft gebouwd was bestemd voor de grote koepel kerk op het terrein van de psychiatrische inrichting Sint Willibrordus in Heiloo. Het is een drieklaviers orgel met 52 registers waaronder 36 sprekende stemmen en een aantal koppelingen en sub en super koppelingen waardoor de omvang van het orgel aanzienlijk werd uitgebreid. In de bouwperiode was er een kentering gaande in de orgelwereld. Lange tijd heeft Pels zich in de traditionele katholieke orgelbouw laten inspireren door de romantische en symfonische Franse orgel bouwkunde die in Parijs hoogtij vierde. Deze orgelbouw richting werd geïnspireerd door de beroemde Franse orgelbouwer Aristide Cavaillé-Coll in Parijs die vele fantastische romantische orgels heeft gebouwd.
In de vijftiger jaren van de vorige eeuw begon men zich weer meer te richten op de barokke orgelklanken waardoor er qua register omvang andere klankkleuren in de orgels ontstonden. Over het algemeen werden de orgels meer helder van klank.
Pels heeft dit orgel gebouwd op een wijze waardoor de volledige orgel cultuur kan worden gespeeld. Hij heeft de beroemde symfonische klank-elementen uit de Franse orgelbouw bewaard en Duitse registers toegevoegd waardoor dit orgel kan worden gezien als een compleet symfonie orkest. Naast prestanten zijn violen en koper instrumenten toegevoegd waaronder trompetten, een bazuin en klaroen in het pedaal alsmede een mooie Kromhoorn op het tweede manuaal evenals een hobo op het 3e klavier. Het derde manuaal beschikt over een zogenaamde zwelkast waardoor het volume van het derde klavier via een voetpedaal kan worden ingesteld van fluister zacht geleidelijk naar krachtig en open. Om de bediening van de gecompliceerde speeltafel te vereenvoudigen heeft de orgelbouwer een aantal speelhulpen aangebracht waardoor het mogelijk is om door middel van een simpele bediening een aantal vóór geprogrammeerde registratieopstellingen op te roepen. Naast zogenaamde vaste combinaties beschikt dit orgel eveneens over twee vrije combinaties en via een voet piston kunnen de trompetten tijdens het spelen worden in en uitgeschakeld. Voorts beschikt het over het orgel over een zogenaamde generaal crescendo waardoor de organist tijdens het spelen met zijn rechtervoet via het indrukken van een voetpedaal geleidelijk automatisch registers kan in en bij schakelen waardoor hij kan spelen in de modus van fluister zacht tot het volle orgel met haar majestueuze klank. Ons orgel is uitermate geschikt om de gehele orgel literatuur te kunnen spelen hetgeen onverlet laat dat de bouw en de klankkleuren zijn gebaseerd op de Franse romantische orgelbouwkunde.
Na de démontage en de opbouw van het orgel verkeert het instrument in uitstekende staat van onderhoud. Begin 2022 zal het nog meer toekomst bestendig worden gemaakt. Binnen in de speeltafel zal de oude techniek worden vervangen door moderne digitale techniek. Tevens zal een zogenaamde setzer combinatie worden toegevoegd waardoor honderden registratiemogelijkheden ontstaan. Tenslotte zal het orgel nog worden uitgebreid met een diep 32 vt tongwerkregister in het pedaal wat de diepe draagkracht van het instrument optimaliseert. Het orgel is bij uitstek uitstekend geschikt voor concerten. Vanuit de Koninklijke vereniging van organisten is belangstelling en hulp getoond bij het organiseren van concerten en een orgel concours.
Het is een fantastische gelegenheid voor jonge organisten om concert ervaring op te doen.
Het is mijn bedoeling dit prachtige instrument open te stellen voor organisten en liefhebbers. Dit instrument is een van de grootste instrumenten in het oosten van het land. In de orgelwereld worden dit soort instrumenten afgeschermd waardoor weinigen het kunnen bespelen. Het is mijn bedoeling dit orgel als – openbaar kunstbezit- ter beschikking te stellen van orgel minnend Nederland. Naar mijn vaste overtuiging is ons Pelsorgel aankomend cultureel Nederlands erfgoed. De opstelling van het orgel in onze kerk past naadloos te midden van de prachtige Jacob Ydema schilderingen welke eveneens zijn aangebracht in de periode dat het Pelsorgel werd gebouwd.
Wil Hoogstraaten.